Жорий йилнинг 29 июнь куни Наманган вилоят суди фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъати судьяси Б.Касимов, Наманган туманлараро маъмурий судининг раиси О.Зиявиддинов ва жиноят ишлари бўйича Наманган шаҳар суди раиси С.Қодировлар томонидан Наманган шаҳрининг “Озод”, “Дамбоғ”, “Шодлик”, “Гузар”, “Янги ҳаёт”, “Илғор” ва “Шарқ тонги” маҳалла фуқаролар йиғинида “Аёллар дафтари”га киритилган хотин-қизларнинг сайёр қабуллари ўтказилди.
Сайёр қабуллар жараёнида хотин-қизлар ўзларининг уй-жой, алимент ундириш, оила ва никоҳ муносабатлари, давлат органларининг қарорларини ҳақиқий эмас деб топиш ҳамда жиноят ишлари бўйича турмуш ўртоқларига нисбатан жазо чораларини ўзгартириш масалаларида мурожаатлар қилдилар. Сайёр қабул вақтида мурожаат қилган 29 нафар хотин-қизларнинг 9 нафарини мурожаатлари қаноатлантирилди. Уларнинг барчаси вояга етмаган фарзандлар таъминоти учун алимент ундириш масаласида қилинган мурожаатларни ташкил қилди. Қолган 20 та мурожаатларга тегишли ҳуқуқий тушунтиришлар берилди ва улар бўйича хотин-қизларга амалий ёрдам кўрсатилди. “Аёллар дафтари”га киритилган хотин-қизларнинг сайёр қабулларини Наманган шаҳрининг Давлатобод ва Янги Наманган туманларида “маҳаллабай” ўтказиш юзасидан алоҳида режа ишлаб чиқилиб, бундай тадбирларни ҳар ҳафта мобайнида ўтказиш белгиланган.
Бугун мамлакатимизда Матбуот ва оммавий ахборот воситалари ходимлари куни кенг нишонланмоқда.
Ўзбекистонда оммавий ахборот воситаларининг эркинлиги 2007 йил 16 январда кучга кирган “Оммавий ахборот воситалари тўғрисида”ги қонун билан мустаҳкамланган.
Мазкур қонуннинг асосий мақсади оммавий ахборот воситаларининг фаолияти соҳасидаги муносабатларни тартибга солишдан иборат.
Қонуннинг 5–моддасида оммавий ахборот воситалари эркиндир деб эътироф этилган.
Ҳар ким, агар қонунда бошқача қоида назарда тутилмаган бўлса, оммавий ахборот воситаларида чиқиш, ўз фикри ва эътиқодини ошкора баён этиш ҳуқуқига эгадир.
Давлат оммавий ахборот воситаларининг фаолияти ва ахборотдан фойдаланиш эркинлигини, мулк ҳуқуқини, давлат органларининг ғайриқонуний қарорларидан, улар мансабдор шахсларининг ғайриқонуний ҳаракатларидан (ҳаракатсизлигидан) ҳимоя қилинишини кафолатлайди. Оммавий ахборот воситаларининг фаолиятига тўсқинлик қилиш ёки аралашиш тақиқланади.
Оммавий ахборот воситалари қонунчиликка мувофиқ ахборотни излаш, олиш, тадқиқ этиш, тарқатиш, ундан фойдаланиш, уни сақлаш ҳуқуқига эга ҳамда тарқатилаётган ахборотнинг холислиги ва ишончлилиги учун белгиланган тартибда жавобгар бўлади.
Давлат оммавий ахборот воситаларини қуйидаги йўллар билан қўллаб-қувватлаши мумкин:
Шу билан бир қаторда қонун билан оммавий ахборот воситалари эркинлигини суиистеъмол қилишга йўл қўйилмаслиги ҳам қонунда аниқ белгиланган.
Охирги йилларда мамлакатимизда оммавий ахборот воситаларининг эркинлигини таъминлашда бир қатор ижобий ишлар амалга оширилди.
Ўзбекистон Республикасида оммавий ахборот воситаларини цензура қилишга йўл қўйилмайди. Эълон қилинаётган хабарлар ва материаллар олдиндан келишиб олинишини, шунингдек уларнинг матни ўзгартирилишини ёки бутунлай нашрдан олиб қолинишини (эфирга берилмаслигини) талаб қилишга ҳеч кимнинг ҳақи йўқ.
Бугунги кунда оммавий ахборот воситалари жамиятимизнинг ҳар бир жабҳасида олиб борилаётган бунёдкорлик ишлари ва ислоҳотларнинг самадорлигини ёритишда улкан ишларни амалга оширмоқда.
Шу билан бирга оммавий ахборот воситалари мамлакатимиз ривожланишига тўсиқ бўлаётган иллатларни кенг жамоатчиликка очиқ-чиқ ойдин кўрсатишда ва уларни бартараф қилишда жонбозлик кўрсатмоқдалар. Албатта жонажон Ўзбекистонимизни ҳар томонла ривожлнишида муҳим аҳамият касб этади.
Фақатгина эркин оммавий ахборот воситалари мамлкатимизнинг тараққиётига ўз муносиб ҳиссасини қўша олиши мумкин.
Бугун матбуот ва оммавий ахборот воситалари ходимлари куни муносабати билан барча соҳа ходимларини касб байрамлари билан чин қалбимдан табриклаб, уларга машаққатли ишларида доимо омад тилайман.
Наманган вилоят судининг фуқаролик ишлри бўйиа судлов ҳайъати ва туманлараро судлариннг судьялари ҳамда Мажбурий ижро бюросининг вилоят бошқармаси ходимлари иштирокида “Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тизими янада такомиллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг 2022 йил 12 апрелдаги Қонунининг муҳокамасига бағишланган тадбир ўтказилди.
Мазкур қонунга асосан Ўзбекистон Республикасининг “Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида” ги Қонуннинг 81, 82 ва 83 моддаларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритилиб, уларга кўра, айрим тоифадаги ижро ҳужжатларининг ижро этилишини улар Мажбурий ижро бюроси органларига тақдим этилгунига қадар таъминлаш тартиби ва мажбурий ижро бюроси органларига тақдим этилаётганда ижро ҳужжатларига илова қилиниши керак бўлган ҳужжатлар номлари тасдиқланди.
Шунингдек қонун билан ижро ишини юритишнинг соддалаштирилган тартибида мажбурий ижро этиш тартиби жорий қилинди.
Эндиликда ижро ишини юритишнинг соддалаштирилган тартибида мажбурий ижро этиш ундирув қарздорнинг мол-мулкига (бундан пул маблағлари мустасно) қаратилмаган ҳамда қарздорга нисбатан жавобгарлик чоралари қўлланилмаган ҳолда амалга оширилади. Бунда қарздорга нисбатан фақат ушбу Қонун 432–моддасининг биринчи қисмида назарда тутилган, яъни
2) меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдоридан кўп бўлмаган миқдордаги суммани ундириш ҳақидаги ижро ҳужжатлари бўйича ундирувни қарздор жисмоний шахснинг иш ҳақига, стипендиясига, пенсиясига ва бошқа турлардаги даромадларига қаратиш хусусида мажбурий ижро этиш чоралари қўлланилиши мумкин.
Бундан ташқари мазкур қонун билан Ўзбекистон Республикаси ЖК 2321 – моддаси билан тўлдирилиб, ушбу моддага асосан суд ҳужжатларини ва бошқа орган ҳужжатларини мажбурий ижро этиш жараёнига аралашиш учун жиноий жавобгарлик белгиланди.
Давлатобод туманининг “Умид”, “Истиқлол” ва “Давлатобод” маҳалла фуқаролар йиғинларида Наманган вилоят суди фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъатининг раиси А.Сафаев иштирокида хотин-қизларга нисбатан оилавий зўравонлик қилганлик учун жавобгарлик ва бундай салбий ҳолатларни олдини олиш чоралари, никоҳдан ажралиш ҳолатларини ҳамда оилада содир этилаётган ҳуқуқбузарликларни олдини олиш масалалари бўйича аҳоли ўртасида учрашувлар бўлиб ўтди.
Охирги вақтларда жамиятимизда кўплаб аёлларни оилавий зўравонликка учраш ҳолатлари кузатилмоқда. Ўзбекистон Республикасининг 02.09.2019 йилдаги “Хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш тўғрисида”ги қонунида оилавий зўравонлик деганда нафақат жисмоний зўравонликни, балки жинсий, иқтисодий руҳий ва маънавий зўравонлик ҳам назарда тутилган.
Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 109, 105, 104-моддаларида қасддан баданган енгил, ўртача оғирликдаги, оғир ва ўта оғир тан жароҳатлари етказганлик учун тегишли жазо чоралари белгиланганлигини. ЖКнинг 103-моддасида эса шахсни ўзини ўзи ўлдириш даражасига етказиш учун ҳам қатъий жазо чоралари белгиланганлигини, бундай ҳаракатлар шахсни қўрқитиш, унга раҳмсиз муомала қилиш ёки унинг шаъни ва қадр-қимматини муттасил равишда камситиш натижасида содир қилинмоқда.
Вилоятимизда оилавий зўравонликга учраган хотин-қизларнинг ҳисоби олиб борилмоқда. Уларга ҳуқуқни мухофаза қилиш идоралари (ИИБ) томонидан ҳимоя ордерлари берилиб, моддий, маънавий ва психологик ёрдамлар кўрсатилмоқда.
Асосий қонунимиз бўлган Конституциямизнинг 63-моддасида Оила жамиятнинг асосий бўғини эканлиги ҳамда жамият ва давлат муҳофазасида бўлиш ҳуқуқига эга эканлиги алоҳида эътироф этилган.
Судлар томонидан никоҳдан ажратиш ҳақидаги ишларни кўришда асосий эътибор ёш оилаларнинг ва вояга етмаган фарзандлари бўлган эр-хотинларнинг никоҳларини мустаҳкамлашга ва уларнинг барқарорлигини сақлаб қолишга қаратилмоқда.
Наманган вилояти суди никоҳдан ажратиш ҳақидаги ишларни кўришда Наманган вилояти, туман ва шаҳар ҳокимликлари, маҳалла ва нуронийларни қўллаб-қувватлаш, оила ва хотин-қизлар бўлимлари ва маҳалла фаолларни билан ҳамкорликда иш юритмоқда.
Судлар томонидан оилаларни мустаҳкамлашга қаратилган бир қатор ҳуқуқий тадбирлар ўтказиб келинмоқда. Ажралиш арафасида турган кўплаб эр-хотинларни яраштиришга эришдик. Бироқ бу борада ҳамкорликдаги ишларимизни янада кучайтиришимиз шарт.
Шунингдек, оиладаги нотинчлик оқибатида ҳуқуқбузарликлар ва жиноятлар келиб чиқаётганлигини, бу борада ҳам тегишли профилактик ишларни кучайтиришмиз, фарзандларимиз тарбиясига масъул бўлишимиз, уларни турли экстремистик оқимлар гирдобига тушиб қолмасликларидан сақлашимиз лозим.
Жамиятимизда қонунсиз никоҳ асосида турмуш қурган хотин-қизларнинг оиладаги ҳуқуқлари бирмунча чекланган ҳолда бўлади. Бундай хотин-қизлар фарзандларига туғилганлик гувоҳномаларини олишда, уй-жойга бўлган бўлган ҳуқуқларини ҳимоя қилишда, турмуш ўртоғининг мулкидан мерос олишда муаммоларга дуч келмоқдалар. Шу сабабли хотин-қизлар турмуш қуришда никоҳни қонуний расмийлаштиришлари лозим бўлади.
Шу билан бирга эр-хотинларларга никоҳ шартномасини тузишларини маслаҳат берамиз. Никоҳланувчи шахсларнинг ёки эр ва хотиннинг никоҳда бўлган даврида ва (ёки) эр ва хотин никоҳдан ажратилган тақдирда уларнинг мулкий ҳуқуқ ҳамда мажбуриятларини белгиловчи келишуви никоҳ шартномаси деб ҳисобланади.
Мазкур шартномани тузиш орқали эр-хотин ўзининг мулкий ҳуқуқлари ҳимоясини кафолатлайди. Никоҳ шартномасининг тузилиши никоҳ тугатилгандан кейин ҳам собиқ эр-хотинлар ўртасидаги мулкий муносабатларни тартибга солишда муҳимдир. Яъни, шартномада мулкий муносабатларга оид қоидаларнинг батафсил акс эттирилиши кейинчалик юзага келадиган мулк билан боғлиқ низолар, келишмовчиликларни судгача, тинч йўл билан ҳал этиш имкониятини яратиб, судлашиб юришнинг олди олинади.
Учрашувлар давомида иштирокчиларга мавзулар бўйича вилоят суди томонидан ишлаб чиқилган қўлланмалар ҳам тарқатилди.
“Аёллар дафтари”га киритилган хотин-қизлар муаммоларини ҳал этишда тоифага бўлинган ҳолда ижтимоий ёрдам кўрсатилади.
Биринчи тоифага ижтимоий ҳимояга муҳтож ишсиз хотин-қизлар киритилади. Улар бандлиги таъминланмаган, лекин ишлаш истагида бўлган, даромад манбаига эга бўлмаган эҳтиёжманд хотин-қизлардир.
Иккинчи тоифага бандлиги таъминланмаган, тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиш истагида бўлган эҳтиёжманд хотин-қизлар киритилади.
Учинчи тоифадан эса боқувчиси бўлмаган эҳтиёжманд хотин-қизлар, жумладан, боқувчисидан ажралган ёки жазони ижро этиш муассасаларида сақланаётган, руҳий касалликка чалинган, I-II-гуруҳ ногиронлиги бўлган хотин-қизлар ўрин олади. Бундан ташқари, боқувчиси бедарак йўқолган, қонуний никоҳи бекор қилинган эҳтиёжманд хотин-қизлар ҳамда ФҲДЁ органларининг маълумотномаси асосида ёлғиз яшаётган аёллар ҳам шу тоифага мансубдир.
Тўртинчи тоифадан асосан ижтимоий ёрдамга муҳтож I ёки II-гуруҳ ногиронлиги бўлган хотин-қизлар ўрин олади. Уларни меҳнатга лаёқатсиз, ўзгалар парваришига муҳтож хотин-қизлар ташкил этади.
Уй-жойга муҳтож хотин-қизлар гуруҳи бешинчи тоифага мансубдир. Бу тоифадан нотурар жойларда истиқомат қилаётганлар, хусусан, маъмурий бинолар, ертўлалар ва яшаш учун мўлжалланмаган бошқа бинолардан бошпана топганлар, доимий яшаш учун тураржойи бўлмаганлар, шундай тураржойга эга бўлган ҳолда шароити бўлмаганлар киритилади. Ушбу тоифадан бир хонадонда (кичик ҳовлида) уч ва ундан ортиқ оила бўлиб яшаётган, ўзи ёки биргаликда яшаётган оила аъзоларининг номида тураржойи бўлмаган хотин-қизлар ҳам шу тоифага киритилади. Қарамоғида ногиронлиги бўлган фарзанди мавжуд эҳтиёжманд хотин-қизлар гуруҳи олтинчи тоифага мансубдир.
Наманган вилоят суди, туман (шаҳар), туманлараро судларининг суд аппарати ходими лавозими захирасига олиш бўйича танлов эълон қилинади.
Танловда олий ва ўрта-махсус ўқув юртларини юриспруденция йўналиши бўйича тамомлаган мутахассислар иштирок этишлари мумкин.
Номзодлар аризага маълумотнома (объективка) ва яқин қариндошлари тўғрисидаги маълумотнома, диплом, (чет элда ўқиганлиги тўғрисидаги дипломга эса, диплом тан олинганлиги ва нострификация қилинганлигини тасдиқловчи гувоҳнома) паспорт ҳамда меҳнат дафтарчаси нусхаларини илова қилган ҳолда 2022 йил 24 июнга қадар вилоят судининг девонхона бўлимига мурожаат этишлари мумкин.
Ҳозирги кунда бошқарув ходимлигига Наманган вилоят судининг судья катта ёрдамчиси, жиноят ишлари бўйича Чуст туман судининг судья ёрдамчиси лавозимлари вакант эканлиги маълум қилинади.
Ўзбекистонда вояга етмаганлар орасида ҳуқуқбузарликларнинг олдини олишнинг ҳуқуқий асосини мазкур соҳага оид халқаро норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунлари, Ўзбекистон Президентининг, Вазирлар Маҳкамасининг, вазирлик ва давлат қўмиталарининг, маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг норматив-ҳуқуқий ҳужжатлари ташкил этади. Болалар ҳуқуқбузарликларининг олдини олишни тартибга солувчи халқаро норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга, инсон ҳуқуқ ва эркинликларига доир асосий халқаро ҳужжатлар билан бир қаторда, Бола ҳуқуқлари тўғрисидаги Конвенция (1989 йил 20 ноябрь), Бола ҳуқуқлари тўғрисидаги Конвенцияга Қуролли можароларда иштирок этувчи болалар тўғрисидаги факультатив Протокол (2000 йил 25 май), Болалар савдоси, бола фоҳишабозлиги ва бола порнографиясига қарши бола ҳуқуқлари бўйича Конвенцияга қўшимча Протокол (2000 йил 25 май), БМТнинг Озодликдан маҳрум этилган балоғатга етмаган болаларни ҳимоя қилишга доир Қоидалари (1986 йил 21 май) ва бошқа ҳужжатларни киритиш мумкин. Ушбу халқаро ҳужжатларнинг аксарияти Ўзбекистон Республикаси томонидан ратификация қилинган ҳамда миллий қонунчилигимизни шакллантиришда улардаги асосий тамойил ва қоидалардан фойдаланилган.
Вояга етмаганларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш, ҳуқуқбузарликларининг олдини олиш ҳамда улар томонидан содир этилган маъмурий ва жиноий ишларни кўриб чиқиш тартибини белгилаб берувчи норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга Ўзбекистон Республикасининг Жиноят, Жиноят-процессуал, Жиноят-ижроия ва Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексларини киритиш мумкин. Жумладан, ЖКнинг айрим моддаларида жиноятнинг айнан вояга етмаган шахсга нисбатан содир этилгани оғирлаштирувчи ҳолат сифатида кўрсатилган бўлса (110-модданинг 2-қисми «а» банди, 113-модданинг 3-қисми «б» банди, 137-модданинг 2-қисми «а» банди, 245-модданинг 2-қисми «а» банди), муайян моддаларда вояга етмаганларнинг ҳуқуқларини бузганлик учун алоҳида жавобгарлик белгиланган (122-модда — вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқатсиз шахсларни моддий таъминлашдан бўйин товлаш, 127-модда — вояга етмаган шахсни ғайриижтимоий хатти-ҳаракатларга жалб қилиш).
Жиноят кодексида «Вояга етмаганлар жавобгарлигининг хусусиятлари» деб номланган алоҳида бўлим бўлиб, унда вояга етмаганларга нисбатан қўлланадиган жазолар тизими (81 – 85-моддалар) ва уларни тайинлаш (86-модда), жавобгарликдан ва жазодан озод қилиш тартиби (87 – 90-моддалар) белгилаб берилган. Жиноят процессуал кодексида вояга етмаганларнинг жиноятлари ҳақидаги ишларни юритиш тартиби (121-, 253-, 547 – 564-моддалар) аниқ кўрсатиб ўтилган.
Вояга етмаганлар ҳуқуқбузарликларининг олдини олиш билан шуғулланувчи субъектлар фаолиятини тартибга солувчи норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга Ўзбекистон Республикасининг «Прокуратура тўғрисида»ги, «Таълим тўғрисида»ги, «Ўзбекистон Республикасида жамоат бирлашмалари тўғрисида»ги, «Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида»ги қонунлари, вояга етмаганлар ҳуқуқбузарликларининг олдини олиш субъектларини ислоҳ этишга доир Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонлари, Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари, шунингдек, уларнинг ижросини таъминлашга оид идоравий норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни киритиш мумкин.
Прокуратура вояга етмаганлар орасида ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш асосий вазифаларидан бири бўлган давлат органи саналади. Прокуратура органлари тизимида вояга етмаганлар ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш, бола ҳуқуқлари, вояга етмаганлар ҳуқуқбузарликларининг олдини олиш ва профилактика қилишга доир қонунларнинг ижросини назорат қилиш бўйича махсус тузилмалар фаолияти йўлга қўйилган.
Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги Қонуни фуқароларнинг, шу жумладан, болаларнинг таълим олиш соҳасидаги ҳуқуқларини таъминлаш жараёнида юзага келадиган ижтимоий муносабатларни тартибга соладиган асосий норматив-ҳуқуқий ҳужжатлардан биридир.
«Ўзбекистон Республикасида жамоат бирлашмалари тўғрисида»ги Қонунга мувофиқ давлат ёшлар ва болалар ташкилотларига моддий ва маънавий мадад беради, уларга нисбатан имтиёзли солиқ сиёсати ўтказилишини таъминлайди. Болалар ташкилотларига, мактаб, мактабдан ташқари муассасалар биноларидан, клублардан, маданият саройлари ва уйларидан, спорт иншоотлари ва бошқа иншоотлардан бепул ёки имтиёзли шартлар билан фойдаланиш ҳуқуқини беради (5-модда).
Бугунги кунда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари аҳоли тураржойларида ҳуқуқбузарликларнинг олдини олишни ташкил этувчи марказий субъектлардан ҳисобланади. Қонунга мувофиқ, фуқаролар йиғини кенгаши: икки ёшга тўлмаган болалари бор ишламайдиган оналарга нафақаларни шу мақсадда ажратилган давлат бюджети маблағларидан белгиланган тартибда тайинлайди ва тўлайди; тегишли ҳудудда жамоат тартибини таъминлашда, жумладан, фуқароларнинг келиши ва кетишини ҳисобга олишни ташкил этишда, ўсмирлар ва ёшлар ўртасида ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш ишида, вояга етмаганларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга кўмаклашади; илгари судланган ҳамда ҳуқуқбузарликлар содир этишга мойил бошқа шахсларга тарбиявий таъсир ўтказиш учун фахрийлардан, хотин-қизлар ва ёшлар, маданият ва дин вакилларидан иборат комиссиялар тузади.
Бола ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва вояга етмаганлар орасида ҳуқуқбузарликларнинг олдини олишда Вазирлар Маҳкамаси, Қорақалпоғистон Вазирлар Кенгаши, Тошкент шаҳар, вилоятлар, туман ва шаҳар ҳокимликлари ҳузурида фаолият кўрсатувчи вояга етмаганлар ишлари бўйича комиссияларнинг аҳамияти катта. Уларнинг фаолияти Вазирлар Маҳкамасининг 2000 йил 21 сентябрдаги «Вояга етмаганлар ишлари бўйича комиссиялар фаолиятини такомиллаштириш ҳақида»ги қарори билан тартибга солинади.
Вояга етмаганлар орасида ҳуқуқбузарликларнинг олдини олишга хизмат қилувчи норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг юқоридаги таҳлили ушбу фаолиятни ҳуқуқий таъминлаш соҳасида ечимини кутаётган муаммолар ҳам мавжудлигини кўрсатади. Биринчидан, бугунги кунда бу борадаги айрим қонунлар, айниқса, қонун ости норматив-ҳуқуқий ҳужжатлари билан Конституция нормалари ўртасида зиддиятлар мавжуд; иккинчидан, бу борадаги айрим норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар нормалари ўртасида ўзаро қарама-қаршилик мавжуд; учинчидан, норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда айрим қоидалар такрорланиши кузатилади; тўртинчидан, айрим қонун ости норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар умумий қоидалар, профилактика субъектларининг вазифалари ва функцияларини белгилаш билан чекланилган, уларни жорий этишга доир нормалар эса йўқ. Бундан ташқари, амалиётда вояга етмаганлар орасида ҳуқуқбузарликларнинг олдини олишни тартибга солувчи норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, айниқса, қонун ости ҳужжатларининг ҳаммасидан ҳам ушбу соҳадаги фаолиятни амалга оширишда иштирок этувчи субъектларнинг фойдаланиши чегараланган, уларнинг ўзаро ҳамкорлик шакллари ва механизмини тартибга солувчи алоҳида норматив-ҳуқуқий ҳужжат эса мавжуд эмас.
Оила жамиятнинг бирламчи бўғини ҳисобланади. Шунга кўра, ҳеч муболағасиз айтиш мумкинки, оила фуқаролик жамиятининг таянч нуқтаси, барқарор ва тинч тузилмасидир. Чунки бу муқаддас даргоҳда нафақат инсон дунёга келади, балки у маънан ва аҳлоқан тарбия топади. Демак, оила жамиятнинг табиий ҳужайраси, ижтимоий асосидир. Оила қанчалик мустаҳкам бўлса, жамият ҳам шунчалик мустаҳкам бўлади ва тез ривожланади. Зеро, жамият асоси-оиланинг моддий ва ижтимоий жиҳатдан мустаҳкамланиб бориши ғоят муҳим аҳамиятга эга.
Мустақилликка эришиб, ҳуқуқий демократик давлат, фуқаролик жамияти шаклланиш жараёнида Ўзбекистон халқи олдида турган энг долзарб муаммолардан бири оила муносабатларини давр талаблари даражасида такомиллаштириш, унга асос бўлган дунёвий, диний, миллий ва умуминсоний қадриятлардан ижодий фойдаланиш йўлларини аниқлашдан иборат. Шунинг учун ҳам давлатимиз сиёсатида оилада маънавий баркамол, жисмоний соғлом ёш авлодни тарбиялашга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Ўзбек халқи тарихий тараққиётида миллий қадриятларнинг уйғунлашувига асосланган оилавий муносабатларда вояга етган инсоннинг маънавий-ахлоқий камолоти ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлган. Соғлом оила муҳитида шаклланган инсоф ва адолат туйғуси, иймон, ҳалоллик, хушхулқлилик ва бошқа инсоний фазилатлар шахс маънавий баркамоллигини намоён қилувчи сифатлардир. Ғарб мамлакатларида демократия намунаси деб баҳоланиб, жаҳонга эскалацияси кучайиб бораётган бир жинсли никоҳнинг ғайриинсоний моҳиятини фош қилишнинг олдини олиш ғоят муҳим аҳамият касб этмоқда. Ўзбек халқи турмуш тарзи ва оилавий муносабатларини мустаҳкамлашда исломий қадриятларнинг тарихий аҳамиятини, ундан ижодий фойдаланишда ворислик алоқадорлигига риоя қилиш илмий йўлларини, усулларини тадқиқ қилиш зарурияти кучаймоқда.Ёшларни турли норасмий диний ҳаракатлар таъсиридан муҳофаза қилиш, ўзининг мустақил ҳаётий позицияси ғоявий иммунитетини шакллантиришда оиладаги соғлом муҳитнинг аҳамияти беқиёс. Халқимиз азал-азалдан оилани муқаддас даргоҳ деб билади, уни қадрлайди. Ўз олдига эркин ва демократик жамият қуриш эзгу ниятини қўйган мамлакатимизда оилани мустаҳкамлашга қаратилган барча шарт-шароитлар яратилган бўлиб, улар қонун билан кафотлатланган. Асосий қонунимиз бўлган Конституциямизнинг 63-моддасида Оила жамиятнинг асосий бўғини эканлиги ҳамда жамият ва давлат муҳофазасида бўлиш ҳуқуқига эга эканлиги алоҳида эътироф этилган. Ўзбекистон Республикаси Оила кодекси эса оилани мустаҳкамлаш, оналик, оталик ва болаликни давлат томонидан муҳофаза қилиш бўйича конституциявий нормаларга асосланган. Ўзбекистон Республикаси Оила кодексига кўра, никоҳ фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш органларида тузилади. Диний расм-русумларга биноан тузилган никоҳ ҳуқуқий аҳамиятга эга эмас. Ўзбекистон Республикаси Оила кодексининг 40-моддаси талабига кўра, никоҳдан ажратиш ҳақидаги ишлар судда эр ёки хотиннинг аризасига биноан даъво ишларини ҳал қилиш учун белгиланган тартибда кўрилади. Никохдан ажратиш ҳақидаги ишни кўришда суд эр-хотинни яраштириш ва оилавий вазиятни соғломлаштириш чораларини кўришга мажбур. Эр-хотинни яраштириш чораларини кўришда суд тарафларнинг ёки улардан бирининг илтимосига ёхуд ўз ташаббусига кўра ишнинг кўрилишини бошқа вақтга қолдиришга ва эр-хотинга ярашишлари учун Оила кодексининг 40-моддасида кўрсатилган доирада, яъни олти ойгача бўлган муҳлат белгилашга ҳақли. Суд яраштириш учун берилган муддатда, эр-хотинни яраштириш мақсадида, ажрим нусхаларини улар яшайдиган маҳалла фуқаролар йиғиниига муҳокама қилиш ва яраштириш учун юбориши лозим. Судьялар томонидан никоҳдан ажратиш ишларини кўриб чиқишда асосий эътибор имкони борича оилаларни сақлаб қолишга ва етарли асосларсиз никоҳдан ажратишга йўл қуймасликка қаратилмоқда. Судьялар никоҳдан ажратиш ишларини кўриб чиқишда оилани барбод бўлганлик сабабларини аниқлаб, эр-хотиннинг нолойиқ хатти-ҳаракати ҳамда оиланинг барбод бўлишига сабабчи бўлган бошқа шахслар устидан алоҳида ажримлар чиқариб, тарбиявий характерга эга бўлган чораларни кўриб, оилавий келишмовчиликларни ечишга ёрдам бериш учун ажрим нусхаларини муҳокама қилиш учун уларнинг иш, ўқиш ёки яшаш жойларидаги маҳалла фуқаролар йиғинларига юбормоқдалар. Охирги вақтларда жамиятимизда қонунсиз (шаръий) никоҳлар тузиш ҳолатлари қўпроқ учрамоқда. Қонунсиз никоҳ асосида турмуш қурган хотин-қизларнинг оиладаги ҳуқуқлари бирмунча чекланган ҳолда бўлади. Бундай хотин-қизлар фарзандларига туғилганлик гувоҳномаларини олишда, уй-жойга бўлган бўлган ҳуқуқларини ҳимоя қилишда, турмуш ўртоғининг мулкидан мерос олишда муаммоларга дуч келмоқдалар. Шу сабабли хотин-қизлар турмуш қуришда никоҳни қонуний расмийлаштиришлари лозим бўлади. Шу билан бирга эр-хотинларларга никоҳ шартномасини тузишларини маслаҳат берамиз. Никоҳланувчи шахсларнинг ёки эр ва хотиннинг никоҳда бўлган даврида ва (ёки) эр ва хотин никоҳдан ажратилган тақдирда уларнинг мулкий ҳуқуқ ҳамда мажбуриятларини белгиловчи келишуви никоҳ шартномаси деб ҳисобланади. Мазкур шартномани тузиш орқали эр-хотин ўзининг мулкий ҳуқуқлари ҳимоясини кафолатлайди. Никоҳ шартномасининг тузилиши никоҳ тугатилгандан кейин ҳам собиқ эр-хотинлар ўртасидаги мулкий муносабатларни тартибга солишда муҳимдир. Яъни, шартномада мулкий муносабатларга оид қоидаларнинг батафсил акс эттирилиши кейинчалик юзага келадиган мулк билан боғлиқ низолар, келишмовчиликларни судгача, тинч йўл билан ҳал этиш имкониятини яратиб, судлашиб юришнинг олди олинади. Вилоятимизда кейинги вақтлар эр-хотинларни никоҳдан ажралиш ҳолат бирмунча ошган. Шу сабабли, вилоят суди судьялари, прокуратураси, адлия бошқармаси, туман ва шаҳар ФҲДЁ бўлимлари ходимлари иштирокида ўтказилган тадбирда асосий эътибор оилаларни мустаҳкамлаш, уларда соғлом муҳитни шакллантириш, ажралиш арафасида турган эр-хонтинларни яраштириш чораларини кўриш масалалари атрофлича муҳокама қилинди. Зеро Бизнинг асосий мақсадимиз оилаларни мустаҳкамлашга, уларда соғлом муҳитни вужудга келтиришга, янги ижтимоий-иқтисодий шароитларда хотин-қизларнинг манфаатларини қўриқлашга, вояга етмаган болаларни ҳимоялашга қаратилгандир.
Наманган вилояти суди фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъатининг судьяси Умида Солиева
Аризачи О.Жалоловнинг ишончли вакили Жамила Жалолова судга ариза билан мурожаат қилиб, Учқўрғон тумани ҳокимининг 2004 йил 27 июлдаги “Туманда яшовчи фуқаролар томонидан қурилган уй-жойларга эгалик ҳуқуқини эътироф этиш ҳақида”ги 313-сонли қарорини ҳақиқий эмас, деб топишни сўраган.
Наманган туманлараро маъмурий судининг 2021 йил 15 сентябрдаги ҳал қилув қарори билан О.Жалоловнинг ишончли вакили Ж.Жалолованинг аризаси қаноатлантиришдан рад этилган.
Наманган вилоят маъмурий суди апелляция инстанциясининг 2021 йил 2 декабрдаги қарори билан ҳал қилув қарори ўзгаришсиз, апелляция шикояти қаноатлантирилмасдан қолдирилган.
Ўзбекистон Республикаси Олий суди кассация инстанциясининг 2022 йил 25 мартдаги қарори билан Наманган туманлараро маъмурий судининг 2021 йил 15 сентябрдаги ҳал қилув қарори ҳамда Наманган вилоят маъмурий суди апелляция инстанциясининг 2021 йил 2 декабрдаги қарори ўзгаришсиз, О.Жалоловнинг кассация шикояти қаноатлантирилмасдан қолдирилган.
Кейинчалик аризачи О.Жалоловнинг ишончли вакили Ж.Жалолова Наманган туманлараро маъмурий судининг 2021 йил 15 сентябрдаги ҳал қилув қарорини янги очилган ҳолатлар бўйича бекор қилиб, қайта кўришни сўраб ариза билан мурожаат этган.
Наманган туманлараро маъмурий судининг 2022 йил 3 февралдаги ажрими билан аризаси қаноатлантиришдан рад этилган.
Аризачи аризасида янги очилган ҳолат сифатида Учқўрғон туман ИИБ эксперт криминалистика бўлимининг 2021 йил 30 декабрдаги 5114-сонли хулосаси ва Учқўрғон туман ИИБнинг 2021 йил 30 декабрдаги жиноят ишини қўзғатишни рад этиш тўғрисидаги қарори ҳамда 2021 йил 15 сентябрдаги ҳал қилув қарори қабул қилишда гувоҳнинг била туриб ёлғон маълумот берганлиги ва била туриб нотўғри таржима қилганлиги, ишда иштирок этувчи шахсларнинг нотўғри маълумот тақдим этганлиги, судьянинг жиноий қилмишларининг мавжудлиги, суд ҳужжати қабул қилинган пайтда мавжуд бўлган, лекин аризачига маълум бўлмаган ва маълум бўлиши мумкин бўлмаган, иш учун муҳим ҳолатларни асос сифатида келтириб, Наманган туманлараро маъмурий судининг 2021 йил 15 сентябрдаги ҳал қилув қарорини янги очилган ҳолатлар бўйича қайта кўриб чиқишни ва Учқўрғон тумани ҳокимининг 2004 йил 27 июлдаги 313-сонли қарорини ҳақиқий эмас, деб топишни сўраган.
Аризадаги янги очилган ҳолат сифатида келтирилган важлар суд ҳужжатини янги очилган ҳолат бўйича қайта кўриш учун асос бўлолмайди. Зотан, Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодекснинг 269-моддасига кўра, қуйидагилар қонуний кучга кирган суд ҳужжатларини янги очилган ҳолатлар бўйича қайта кўриш учун асослар аниқ белгилаб қўйилган. Ушбу моддада белгиланган, қонуний кучга кирган суд ҳужжатларини янги очилган ҳолатлар бўйича қайта кўриш асослари тугал бўлиб, уни кенг тарзда талқин этиш мумкин эмас.
Чунки, қонун талабига кўра, янги очилган фактик ҳолатлар аслида мавжуд бўлиб, бироқ суднинг ишни кўриш вақтида ҳисобга олиши мумкин бўлмаган, аризачига ва судга номаълум бўлган ёки маълум бўлиши мумкин бўлмаган, иш учун муҳим ҳолатларни тушуниш лозим.
Агар фактик ҳолатлар суд ҳужжати қабул қилингандан сўнг вужудга келган бўлса, бу ҳолат суд ҳужжатини янги очилган ҳолатлар бўйича қайта кўриш учун асос бўла олмайди.
Бундан ташқари, аризачининг ишончли вакили Ж.Жалолова томонидан янги очилган ҳолатга асос сифатида келтирган экспертнинг била туриб ёлғон хулоса берганлиги, гувоҳнинг била туриб ёлғон кўрсатувлар берганлиги, била туриб нотўғри таржима қилинганлиги каби ҳолатлар суднинг қонуний кучга кирган ҳукми билан аниқланмаган ҳамда улар мазкур иш бўйича қонунга хилоф ёки асосланмаган суд ҳужжати қабул қилинишига сабаб бўлмайди.
Қолаверса, 2021 йил 15 сентябрдаги ҳал қилув қарорини қабул қилишда судьянинг жиноий қилмишлари, шунингдек ишда иштирок этувчи шахсларнинг нотўғри маълумот тақдим этганлик ҳолати ҳам суднинг қонуний кучга кирган ҳукми, ажрими билан аниқланмаган.
Бундан ташқари, Одилжон Жалолов 2022 йил 10 майда Наманган туманлараро маъмурий судига 5-1601-2103/803-сонли иш юзасидан қонуний кучга кирган суд ҳужжатини янги очилган ҳолат бўйича қайта кўриш тўғрисида такроран ариза билан мурожаат қилган.
О.Жалоловнинг аризасига ҳужжатларга ҳавола қилинган фикри бўйича суд ҳужжатини қайта кўриш учун асос бўладиган янги очилган ҳолат кўрсатилмаган.
Бундан ташқари, аризачи томонидан янги очилган ҳолат бўйича қайта кўриш ҳақида ариза бериш муддатининг ўтказиб юборилганлиги ва узрсиз ҳисобланиши, шунингдек илтимосномада ўтказиб юборилган муддатни тиклашга асослар мавжуд эмаслиги туфайли Наманган туманлараро маъмурий судининг 2022 йил 13 майдаги ажрими билан аризаси ва унга илова қилинган ҳужжатлар аризачига қайтарилган.
Аризачи О.Жалолов яна такроран 2022 йил 24 майда Наманган туманлараро маъмурий судига 5-1601-2103/803-сонли иш юзасидан қонуний кучга кирган суд ҳужжатини янги очилган ҳолат бўйича қайта кўриш тўғрисида ариза билан мурожаат қилган.
О.Жалоловнинг аризасига кўра, ҳужжатларга ҳавола қилинган фикри бўйича суд ҳужжатини қайта кўриш учун асос бўладиган янги очилган ҳолат кўрсатилмаган ҳамда илтимосномада ўтказиб юборилган муддатни тиклашга асослар мавжуд эмаслиги сабабли узрли деб топилмаган.
Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодекснинг 269-моддасида қонуний кучга кирган суд ҳужжатларини янги очилган ҳолатлар бўйича қайта кўриш асослари келтирилган бўлиб, аризачи томонидан шу уларнинг ҳеч бири асос сифатида кўрсатилмаган.
Шунинг баробарида мазкур кодекснинг 270-моддасига кўра, қонуний кучга кирган суд ҳужжатини янги очилган ҳолатлар бўйича қайта кўриш тўғрисидаги ариза ушбу суд ҳужжатини қабул қилган судга суд ҳужжатини қайта кўриш учун асос бўладиган ҳолатлар очилган кундан эътиборан бир ойдан кечиктирмай, ишда иштирок этувчи шахслар ёки прокурор томонидан берилади.
Ариза беришнинг ўтказиб юборилган муддати, ариза билан мурожаат қилган шахснинг илтимосномаси бўйича, агар илтимоснома қайта кўриш учун асос бўладиган ҳолатлар очилган кундан эътиборан олти ойдан кечиктирмай берилган бўлса ва суд муддатни ўтказиб юбориш сабабларини узрли деб тан олса, суд томонидан тикланиши мумкин.
Бироқ, янги очилган ҳолат бўйича қайта кўриш ҳақида ариза бериш муддати ўтказиб юборилганлиги ва узрли сабабларнинг мавжуд эмаслиги, шунингдек илтимосномада ўтказиб юборилган муддатни тиклашга асослар мавжуд эмаслиги, аризачи томонидан келтирилган асослар бўйича суднинг 2022 йил 3 февралдаги ажрими ҳозирда қонуний кучда эканлиги аризачига бир неча бор тушунтирилган.
Наманган туманлараро маъмурий судининг 2022 йил 27 майдаги ажрими билан О.Жалоловнинг аризаси ва унга илова қилинган ҳужжатлар аризачига қайтарилган.
Шуни алоҳида таъкидлашни истардикки, Ж.Жалолова томонидан fasebook ижтимоий тармоғида эълон қилинган, судьяларни ҳақоратлаш, уларни обрўсизлантиришга қаратилган билдириш суд қарорларини ўзгартириш ёхуд бекор қилиш учун асос бўлолмайди. Суд қарорларининг қонунийлиги,асослилиги ва адолатлилигига фақатгина юқори инстанция суди томонидан қонуний баҳо берилиши, судьяларни обрўсизлантирганлик, ҳақорат қилганлик қонуний жавобгарлик мавжудлиги маълум қилинади.
Барча ҳуқуқлар ҳимояланган 2024 | Наманганский областной суд
