СУНЪИЙ ИНТЕЛЛЕКТ ИМКОНИЯТЛАРИ: ЭНДИ СУДЛАР ҲАМ УНДАН ФОЙДАЛАНАДИ

Бугунги кунда сунъий интеллект кундалик ҳаётимизга тобора кенгроқ кириб келмоқда. Чунки у беқиёс имкониятларга эга.


Президентимизнинг 2025 йил 21 августдаги “Судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш орқали одил судловга эришиш даражасини ошириш ҳамда суд тизимининг моддий-техник таъминотини яхшилашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармони ҳам фикримиз далилидир.


Мазкур ҳужжат асосида судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш ҳамда рақамлаштириш жараёнларини жадаллаштириш, шунингдек, судларда фуқаролар ва тадбиркорлик субъектлари учун қулай шарт-шароитлар яратиб беришнинг устувор мақсадлари белгиланди.


Хўш, бу нималардан иборат бўлади?


Аввало, суд ишларини юритишда қоғоз шаклидан воз кечиш мақсадида “Рақамли суд” концепцияси асосида ишларнинг юритилиши босқичма-босқич тўлиқ электрон шаклга ўтказилади. Фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига кўрсатиладиган интерактив электрон хизматлар турларини ошириб бориш, суд ҳужжатларидан нусха олиш, суд ишлари билан танишиш, аризанинг судга тааллуқлилиги ва судловга тегишлилигини аниқлаш, сунъий интеллект ёрдамида суд харажатларини ҳисоблаш имкониятини яратиш, шунингдек, суд томонидан тақиқланган манба ва контентларнинг электрон реестри юритилади.


Шунингдек, Олий суднинг ахборот тизимлари негизида суд ҳужжатлари архиви модули ишлаб чиқилиб, амалиётга жорий этилади. Судлар фаолиятини рақамлаштириш бўйича “Кибер ҳуқуқ” йўналишида илмий тадқиқотлар ўтказилади. Бунинг учун эса судьялар ва суд аппарати ходимларининг рақамли саводхонлиги ва малакаси доимий ошириб борилади. Қолаверса, “Рақамли суд” концепцияси асосида босқичма-босқич суд мажлиси заллари ташкил этилади ҳамда аҳоли ва судьялар учун қулай ва замонавий шарт-шароитлар яратилади. Шу билан бирга, судьялар ва суд ходимларининг ижтимоий ҳимояси кучайтирилади.


Таъкидлаш лозимки, “Рақамли суд” концепцияси фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига қулайликлар яратиш ҳамда суд ишларини кўришни соддалаштириш мақсадида амалга оширилади. Бунда судга ариза беришдан олдин сунъий интеллект ёрдамида суд муҳокамасининг тахминий натижаси ҳамда сарфланадиган харажатлар шакллантирилади. Мурожаатлар судга электрон шаклда юборилади. Энг муҳими, ишда иштирок этувчи шахслар суд биносига ташриф буюрмайди ва суд муҳокамаларида масофадан туриб иштирок этади.


Бундан ташқари, тарафлар ва ишда иштирок этувчи бошқа шахсларга суд жараёнларида ишга доир барча материаллар билан электрон шаклда танишиш имконияти яратилади. Суд харажатлари электрон шаклда ҳисобланади ва тўланади, шунингдек, ижро варақалари автоматик равишда ижрога юборилади. Суд ишлари замонавий ахборот технологияларидан фойдаланган ҳолда тўлиқ электрон тарзда юритилади. Сунъий интеллект ёрдамида суд мажлиси баённомалари реал вақт режимида матн шаклида тайёрланади. Шунингдек, суд ҳужжатлари лойиҳалари автоматик шакллантирилади.


Фармоннинг яна бир эътиборли жиҳати 2025 — 2027 йилларга мўлжалланган суд соҳасини рақамлаштириш ва одил судлов жараёнларига замонавий ахборот технологияларини жорий этиш дастури тасдиқланганидир. Дастур доирасида 2025 йил 1 декабрдан бошлаб фуқаролар, адвокатлар, юристлар, судьялар учун норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни таҳлил қилиш платформасини ишга туширилади. Йил якунига қадар эса суд ҳужжатларини автоматик тайёрлаш махсус ахборот дастури яратилади. 2026 йил 1 январдан бошлаб “my.sud.uz” интерактив хизматлар порталида фуқароларга ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш модули жорий этилиб, бунда сунъий интеллект асосида ишлайдиган виртуал маслаҳатчини яратилади. Ҳуқуқий мурожаатларга жавоб бериш ҳамда суд маълумотлари автоматик етказилади.


Яна бир гап. 2026 йил 1 мартдан бошлаб фуқаролик, маъмурий, иқтисодий ва маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишлар бўйича дастлабки суд маълумотларини фуқароларга Ягона интерактив давлат хизматлари портали орқали олиш имконияти яратилади. Қолаверса, 2026 йил якунига қадар фуқароларга одил судловга эришишда қулай имкониятлар яратиш мақсадида 5 та янги интерактив хизматлар йўлга қўйилади. Суднинг ахборот тизимидаги “Шахсий кабинет” платформасининг фойдаланувчилар учун янада қулай бўлган янги версиясини ишлаб чиқиш ҳам шулар жумласидандир.


Хулоса ўринида айтиш мумукинки, тилга олинган фармоннинг қабул қилиниши “Янги Ўзбекистон – янги ислоҳотлар” тамойилининг амалдаги ифодасидир. Зеро, тизимдаги ислотҳотларнинг бош мақсади инсонпарварлик эканлиги ҳеч кимга сир эмас.


Нодиржон КИМСАНОВ,

жиноят ишлари бўйича

Косонсой туман судининг 

тергов судьяси

ҲАМКОРЛИКДАГИ АМАЛИЁТ

Суд ҳужжатлари ижросини ўз вақтида таъминланиши фуқароларнинг судга бўлган ишончини мустаҳкамлаш ва уларнинг манфаатларини кафолатли ҳимоя қилишда муҳим ўринга эга.


Айни жиҳатдан, Наманган вилояти маъмурий суди томонидан Мажбурий ижро бюроси вилоят бошқармасида ташкил этилган амалий семинар ҳам суд ҳужжатлари ижроси самарадорлигини оширишга бағишланди.

Унда вилоят маъмурий судининг судьялари, мажбурий ижро бюроси ходимлари иштирок этдилар.


Мулоқотларда асосий эътибор суд қарорлари ижросини ўз вақтида таъминлаш, ижро ҳужжатларини қайтарилишига сабаб бўлаётган омилларни ўрганиш ва уларга барҳам беришга қаратилди.


Мазкур масалалар юзасидан судьялар, мажбурий ижро бюроси ходимларининг амалиётда учраётган ҳолатлар бўйича маърузалари эшитилди. Якунда ижро самарадорлигини ошириш, иш сифатини яхшилаш мақсадида ўзаро ҳамкорликни кучайтириш ҳамда суд қарорлари ижросини вақтида таъминланишига тўсиқ бўлаётган камчиликларни қонун доирасида бартараф этиш бўйича режалар белгилаб олинди.

ТАБИАТНИ АСРАШ — УМУМИЙ БУРЧИМИЗ

Ҳозирги глобал тараққиёт даврида инсоният олдида турган энг долзарб масалалардан бири — атроф-муҳит муҳофазаси. Дунёда иқлим ўзгариши, сув тошқинлари, ўрмон ёнғинлари, чанг-бўронлар каби табиий офатлар тез-тез содир бўлиши бу муаммонинг жиддийлигидан далолатдир. Озон қатламининг емирилиши, чучук сув манбаларининг камайиши, чўлланиш ва биохилма-хилликнинг йўқолиши каби ҳолатлар эса инсоният олдида экологик хавфнинг қанчалик катта эканини кўрсатади.


Ўзбекистонда атроф-муҳит муҳофазасига катта эътибор қаратилмоқда. “Табиатни муҳофаза қилиш тўғрисида”ги қонун, Ер, Сув, Ўрмон, Атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш ҳақидаги қонунлар экологик хавфсизликнинг ҳуқуқий асосларини белгилаб берди. Шунингдек, Жиноят ва Маъмурий жавобгарлик кодексларида атроф-муҳитга зарар етказиш билан боғлиқ ҳуқуқбузарликлар учун аниқ чоралар белгиланган.


Алоҳида аҳамиятга молик ҳужжатлардан бири — Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2021 йил 12 апрелдаги қарори ва унга асосан қабул қилинган Низомдир. Унга кўра, атмосферага зарарли моддалар чиқарувчи, оқова сувларини ифлос ҳолда тўкувчи ёки чиқиндиларни белгиланмаган жойга жойлаштирувчи субъектлар компенсация тўловлари тўлайди. Бу маблағлар эса яна табиат муҳофазаси йўлида сарфланади.


Иқтисодий судларда ана шундай тўловларни ундиришга оид ишларнинг кўриб чиқилиши амалиётда тобора кўпаймоқда. Судлар бу жараёнда қонун устуворлигини таъминламоқда.


Суд амалиётидан бир мисол: Жиноят ишлари бўйича судлар ҳам экологик ҳуқуқбузарликларга нисбатан қатъий чора кўрмоқда. Масалан, яқинда Наманган вилоятида фермер хўжалиги раҳбари қимматбаҳо чинор дарахтларини рухсатсиз кесгани учун жавобгарликка тортилди ва давлат фойдасига юз миллионлаб зарарни қоплаш мажбурияти юкланди. Бу каби ишлар ҳар бир фуқарога: “Табиатга қаратилган ҳар бир тажовуз жазосиз қолмайди”, деган ҳақиқатни ёдга солади.


Атроф-муҳит муҳофазаси масаласи илк бор 1972 йилдаги БМТнинг Стокгольм конференциясида кўтарилган. Кейинчалик 1992 йил Рио-де-Жанейрода “XXI аср учун кун тартиби” ва “Иқлим ўзгариши бўйича конвенция” каби муҳим ҳужжатлар қабул қилинди. 2015 йилда эса Париж келишуви қабул қилиниб, иқлим ўзгаришига қарши курашда бутун дунё бирлашди.


Европа Иттифоқида “ифлослантирувчи тўлайди” принципи қатъий қўлланилади: ким табиатга зарар етказса, моддий жавобгарликни тўлиқ ўзи кўтаради. Хитой ва Жанубий Корея каби давлатларда ҳам судлар экологик ҳуқуқбузарликлар учун катта миқдорда компенсациялар тайинлаши амалиётга киритилган.


Ўзбекистон ҳам ушбу йўналишда халқаро тажрибадан унумли фойдаланмоқда. Мамлакатимиз мазкур конвенцияларга қўшилган ва миллий қонунчиликни жаҳон стандартларига уйғунлаштириш йўлида қатор ислоҳотларни амалга оширмоқда.


Табиатни муҳофаза қилиш — бу фақат давлат идораларининг эмас, балки ҳар биримиз­нинг масъулиятимиздир. Қонун талабларига риоя этиш, чиқиндиларни белгиланган тартибда йўқотиш, табиат неъматларига эҳтиёткорона муносабатда бўлиш келажак авлодлар учун соғлом муҳит қолдиришнинг ягона йўлидир.


Аброр Каримов,

Наманган туманлараро

иқтисодий судининг раиси

ВАТАН УЧУН, МИЛЛАТ УЧУН, ХАЛҚ УЧУН!

Ўзбекистон Республикаси Олий суди томонидан давлатимиз мустақиллигининг 34 йиллигига бағишланган байрам тадбири ўтказилди.

Видеоконференцалоқа тарзида барча вилоятларга уланган тадбирда Олий суд раиси Б. Исломов, Судьялар олий кенгаши раиси Х. Ёдгоров ва Судьялар ассоциацияси раиси У. Мингбоев барчани энг улуғ, энг азиз байрам билан муборакбод этиб, “Ватан учун, миллат учун, халқ учун” деган эзгу ғоя асосида суд-ҳуқуқ тизимида ҳам амалга оширилаётган ислоҳотларга тўхталдилар.

Бу борада албатта, давлатимиз раҳбари томонидан жорий йилнинг 21 август куни имзоланган “Судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш орқали одил судловга эришиш даражасини ошириш ҳамда суд тизимининг моддий-техник таъминотини яхшилашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” ҳамда “Одил судлов соҳасида юқори малакали кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармонлар суд-ҳуқуқ ислоҳотларининг изчил давоми сифатида судлар учун тарихий ҳужжат бўлганлиги мамнуният билан эътироф этилди.

Байрам табирида бир гуруҳ суд фахрийлари, судьялар ва тизим ходимларига Олий суд раисининг Фармойиши билан таъсис этилган “Бенуқсон хизмати учун” кўкрак нишонлари, фахрий ёрлиқ ва қимматбаҳо совғалар топширилди. Наманган вилоятидан бундай эътирофга вилоят судининг малака ҳайъати котиби Мансуржон Дармонов лойиқ кўрилиб, унга Олий суднинг эсдалик қўл соати топширилди.

Шундан сўнг, Наманган вилояти суди раисининг Ўзбекистон Республикаси Давлат мустақиллигининг 34 йиллиги муносабати билан бир гуруҳ судьялар ва суд тизими ходимларини рағбатлантириш тўғрисидаги буйруғи ўқиб эшиттирилди. Унга кўра одил судлов фаолиятини амалга оширишга қўшаётган муносиб ҳиссаси, фуқароларнинг суд идораларига бўлган ишончини мустаҳкамлаш йўлидаги самарали фаолияти учун бир қатор судьялар, тизим ходимлари вилоят суди раисининг фахрий ёрлиғи ва ташаккурномаси, шунингдек, эсдалик қўл соати билан тақдирландилар. Мукофотларни Наманган вилояти суди раиси ўз эгаларига топшириб, уларни байрам билан қутлади.

Тадбирда шунингдек, навбатдаги мансаб даражалари берилган суд ходимлари эълон қилиниб, муборакбод этилди.

АМАЛИЙ СЕМИНАР

Наманган вилояти маъмурий судида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2025 йил 30 январдаги “Фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқларини суд орқали ҳимоя қилишнинг замонавий механизмларини жорий этиш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Қарорига асосан маъмурий судлар фаолияти такомиллаштирилиши муносабати билан жорий этилаётган янги институтлар, уларни амалиётда қўллашга доир амалий семинар бўлиб ўтди.

Судьялар олий кенгаши, Олий суд ва Судьялар олий мактаби ҳамкорлигида ташкил этилган тадбирда видеоконференцалоқа тарзида барча ҳудудлардан маъмурий суд судьялари, адлия, прокуратура, ички ишлар, солиқ ва божхона органлари вакиллари, маҳаллий ҳокимият, давлат идоралари мутасаддилари иштирок этдилар.

Амалий семинарда Президент қарорининг мазмун-моҳияти ҳақида сўз юритилиб, мазкур ҳужжатга кўра маъмурий суд ишларини юритиш тартибига киритилаётган янги институтлар, уларни амалиётда қўллаш бўйича батафсил маълумотлар берилди.

Тадбир иштирокчиларнинг қонунчилик юзасидан билдирган таклиф ва мулоҳазалари, мавзуга доир муҳим саволлари билан янада қизғин ўтди.

ОЧИҚ ЭШИКЛАР КУНИ

Наманган вилояти судида суд ходимларининг ота-оналари билан учрашув-мулоқот ҳамда “Очиқ эшиклар куни” ўтказилди.

Учрашувда дастлаб вилоят суди раисининг ўринбосари томонидан суд-ҳуқуқ соҳасидаги ислоҳотлар ҳақида сўз юритилиб, кейинги йилларда судларнинг чинакам мустақиллигини таъминлаш, коррупцион омилларни бартараф этиш бўйича қатор ҳужжатлар қабул қилингани, айниқса, тизим ходимларининг моддий таъминотини жиддий яхшилашга алоҳида эътибор қаратилаётгани таъкидлаб ўтилди. Бугун ҳар бир судья ва суд ходими ана шу эътибордан келиб чиқиб ўз ишига виждонан ёндошиши кераклиги, бунинг учун эса энг аввало коррупцион ҳолатларга йўл қўймаслиги, фидойилик ва ватанпарварликда ҳаммага намуна бўлиши лозимлиги айтилди.

Бу борада оила аъзоларининг ўрни катта эканлиги, ҳар бир ота-она фарзандининг юриш-туриши, иш фаолиятини назорат қилиб бориши, унинг муаммолари билан қизиқиши, кимлар билан яқин муносабатда бўлаётганидан хабардор бўлиши лозимлиги таъкидланди.

Мулоқотда ота-оналар сўзга чиқиб, касбга садоқат, ҳалол-поклик тўғрисида ўз фикр-мулоҳазаларини билдирдилар.

Шундан сўнг, иштирокчилар суд заллари, судья ва ходимларнинг хизмат хоналарида бўлиб, фарзандлари қандай шароитларда фаолият олиб бораётганлиги билан яқиндан танишдилар.      

ЯРИМ ЙИЛЛИК ФАОЛИЯТ ЯКУНЛАРИ

Наманган вилояти судида ярим йиллик фаолият якунларига бағишланган йиғилиш бўлиб ўтди. Унда вилоят судининг жиноят, фуқаролик, иқтисодий судлов ҳайъати, туманлараро, туман-шаҳар судлари судьялари иштирок этдилар.

Наманган вилояти суди раиси Алишер Усманов раислик қилган йиғилишда вилоят судининг жиноят, фуқаролик, иқтисодий судлов ҳайъати, туманлараро, туман-шаҳар судларининг 2025 йилнинг биринчи ярмида одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолияти танқидий таҳлил қилинди. Хусусан, вилоят суди раиси ҳамда ўринбосарлар томонидан жорий йилнинг ўтган 6 ойи давомида кўрилган жиноят, фуқаролик, иқтисодий ишлар таҳлили, жисмоний ва юридик шахслардан келиб тушган мурожаатлар ҳолати, ижро ва меҳнат интизоми ҳамда ҳуқуқий тарғибот ишлари кенг муҳокама қилиниб, бу борада йўл қўйилган камчиликлар танқид остига олинди. Уларни бартараф этиш бўйича мутасаддиларга тегишли кўрсатма ва топшириқлар берилиб, келгусида амалга оширилиши лозим бўлган муҳим вазифалар белгилаб олинди.

МАТБУОТ АНЖУМАНИ БАЙРАМ ТАДБИРИГА УЛАНДИ

Наманган вилояти судида оммавий ахборот воситалари вакиллари учун матбуот анжумани ўтказилди.

Оммавий ахборот воситалари вакиллари, ахборот хизматлари раҳбарлари, журналистлар иштирок этган анжуманда дастлаб Наманган вилояти суди ҳамда вилоят маъмурий суди раислари томонидан суд-ҳуқуқ соҳасидаги ислоҳотлар, қонунчиликдаги янгиликлар, 2025 йилнинг ўтган даври мобайнида кўрилган жиноят, фуқаролик, иқтисодий ҳамда маъмурий ишлар, жисмоний ва юридик шахслардан келиб тушган мурожаатларнинг таҳлили, ҳуқуқий тарғибот ишлари ҳақида маълумотлар берилди. 

Тадбирда журналистлар фуқароларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини муҳофаза қилиш, одил судловни таъминлаш, қонунийлик ва адолат барқарорлигига эришиш борасида ўзларини қизиқтирган саволлар билан мурожаат қилдилар. Уларнинг савол, таклиф, фикр-мулоҳазаларига суд раислари ва судьялар батафсил жавоблар беришди.

Шундан сўнг, 27 июнь – Матбуот ва оммавий ахборот воситалари ходимлари куни муносабати билан Наманган вилояти судлари билан яқиндан ҳамкорлик қилиб, суд-ҳуқуқ соҳасини оммавий ахборот воситаларида кенг ёритишга ўз ҳиссасини қўшган журналистларга, шунингдек, тарғибот ишларида фаоллик кўрсатиб келаётган судьяларга ташаккурнома ҳамда эсдалик совғалари топширилди.

Skip to content