SUN’IY INTELLEKT IMKONIYATLARI: ENDI SUDLAR HAM UNDAN FOYDALANADI

Bugungi kunda sun’iy intellekt kundalik hayotimizga tobora kengroq kirib kelmoqda. Chunki u beqiyos imkoniyatlarga ega.


Prezidentimizning 2025-yil 21-avgustdagi “Sudlar faoliyatiga sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish orqali odil sudlovga erishish darajasini oshirish hamda sud tizimining moddiy-texnik ta’minotini yaxshilashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Farmoni ham fikrimiz dalilidir.


Mazkur hujjat asosida sudlar faoliyatiga sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish hamda raqamlashtirish jarayonlarini jadallashtirish, shuningdek, sudlarda fuqarolar va tadbirkorlik sub’ektlari uchun qulay shart-sharoitlar yaratib berishning ustuvor maqsadlari belgilandi.


Xo‘sh, bu nimalardan iborat bo‘ladi?


Avvalo, sud ishlarini yuritishda qog‘oz shaklidan voz kechish maqsadida “Raqamli sud” konsepsiyasi asosida ishlarning yuritilishi bosqichma-bosqich to‘liq elektron shaklga o‘tkaziladi. Fuqarolar va tadbirkorlik sub’ektlariga ko‘rsatiladigan interaktiv elektron xizmatlar turlarini oshirib borish, sud hujjatlaridan nusxa olish, sud ishlari bilan tanishish, arizaning sudga taalluqliligi va sudlovga tegishliligini aniqlash, sun’iy intellekt yordamida sud xarajatlarini hisoblash imkoniyatini yaratish, shuningdek, sud tomonidan taqiqlangan manba va kontentlarning elektron reestri yuritiladi.


Shuningdek, Oliy sudning axborot tizimlari negizida sud hujjatlari arxivi moduli ishlab chiqilib, amaliyotga joriy etiladi. Sudlar faoliyatini raqamlashtirish bo‘yicha “Kiber huquq” yo‘nalishida ilmiy tadqiqotlar o‘tkaziladi. Buning uchun esa sudyalar va sud apparati xodimlarining raqamli savodxonligi va malakasi doimiy oshirib boriladi. Qolaversa, “Raqamli sud” konsepsiyasi asosida bosqichma-bosqich sud majlisi zallari tashkil etiladi hamda aholi va sudyalar uchun qulay va zamonaviy shart-sharoitlar yaratiladi. Shu bilan birga, sudyalar va sud xodimlarining ijtimoiy himoyasi kuchaytiriladi.


Ta’kidlash lozimki, “Raqamli sud” konsepsiyasi fuqarolar va tadbirkorlik sub’ektlariga qulayliklar yaratish hamda sud ishlarini ko‘rishni soddalashtirish maqsadida amalga oshiriladi. Bunda sudga ariza berishdan oldin sun’iy intellekt yordamida sud muhokamasining taxminiy natijasi hamda sarflanadigan xarajatlar shakllantiriladi. Murojaatlar sudga elektron shaklda yuboriladi. Eng muhimi, ishda ishtirok etuvchi shaxslar sud binosiga tashrif buyurmaydi va sud muhokamalarida masofadan turib ishtirok etadi.


Bundan tashqari, taraflar va ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslarga sud jarayonlarida ishga doir barcha materiallar bilan elektron shaklda tanishish imkoniyati yaratiladi. Sud xarajatlari elektron shaklda hisoblanadi va to‘lanadi, shuningdek, ijro varaqalari avtomatik ravishda ijroga yuboriladi. Sud ishlari zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalangan holda to‘liq elektron tarzda yuritiladi. Sun’iy intellekt yordamida sud majlisi bayonnomalari real vaqt rejimida matn shaklida tayyorlanadi. Shuningdek, sud hujjatlari loyihalari avtomatik shakllantiriladi.


Farmonning yana bir e’tiborli jihati 2025 — 2027 yillarga mo‘ljallangan sud sohasini raqamlashtirish va odil sudlov jarayonlariga zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etish dasturi tasdiqlanganidir. Dastur doirasida 2025-yil 1-dekabrdan boshlab fuqarolar, advokatlar, yuristlar, sudyalar uchun normativ-huquqiy hujjatlarni tahlil qilish platformasini ishga tushiriladi. Yil yakuniga qadar esa sud hujjatlarini avtomatik tayyorlash maxsus axborot dasturi yaratiladi. 2026-yil 1-yanvardan boshlab “my.sud.uz” interaktiv xizmatlar portalida fuqarolarga huquqiy yordam ko‘rsatish moduli joriy etilib, bunda sun’iy intellekt asosida ishlaydigan virtual maslahatchini yaratiladi. Huquqiy murojaatlarga javob berish hamda sud ma’lumotlari avtomatik yetkaziladi.


Yana bir gap. 2026-yil 1-martdan boshlab fuqarolik, ma’muriy, iqtisodiy va ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ishlar bo‘yicha dastlabki sud ma’lumotlarini fuqarolarga Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali orqali olish imkoniyati yaratiladi. Qolaversa, 2026-yil yakuniga qadar fuqarolarga odil sudlovga erishishda qulay imkoniyatlar yaratish maqsadida 5 ta yangi interaktiv xizmatlar yo‘lga qo‘yiladi. Sudning axborot tizimidagi “Shaxsiy kabinet” platformasining foydalanuvchilar uchun yanada qulay bo‘lgan yangi versiyasini ishlab chiqish ham shular jumlasidandir.


Xulosa o‘rinida aytish mumukinki, tilga olingan farmonning qabul qilinishi “Yangi O‘zbekiston – yangi islohotlar” tamoyilining amaldagi ifodasidir. Zero, tizimdagi islothotlarning bosh maqsadi insonparvarlik ekanligi hech kimga sir emas.


Nodirjon KIMSANOV,

jinoyat ishlari bo‘yicha

Kosonsoy tuman sudining 

tergov sudyasi

HAMKORLIKDAGI AMALIYOT

Sud hujjatlari ijrosini o‘z vaqtida ta’minlanishi fuqarolarning sudga bo‘lgan ishonchini mustahkamlash va ularning manfaatlarini kafolatli himoya qilishda muhim o‘ringa ega.


Ayni jihatdan, Namangan viloyati ma’muriy sudi tomonidan Majburiy ijro byurosi viloyat boshqarmasida tashkil etilgan amaliy seminar ham sud hujjatlari ijrosi samaradorligini oshirishga bag‘ishlandi.


Unda viloyat ma’muriy sudining sudyalari, majburiy ijro byurosi xodimlari ishtirok etdilar.

Muloqotlarda asosiy e’tibor sud qarorlari ijrosini o‘z vaqtida ta’minlash, ijro hujjatlarini qaytarilishiga sabab bo‘layotgan omillarni o‘rganish va ularga barham berishga qaratildi.

  

Mazkur masalalar yuzasidan sudyalar, majburiy ijro byurosi xodimlarining amaliyotda uchrayotgan holatlar bo‘yicha ma’ruzalari eshitildi. Yakunda ijro samaradorligini oshirish, ish sifatini yaxshilash maqsadida o‘zaro hamkorlikni kuchaytirish hamda sud qarorlari ijrosini vaqtida ta’minlanishiga to‘siq bo‘layotgan kamchiliklarni qonun doirasida bartaraf etish bo‘yicha rejalar belgilab olindi.

IQTISODIY SUDLAR TUZILMASI MAQBULLASHTIRILMOQDA

Keyingi yillarda mamlakatimizda sudlov faoliyatini raqamlashtirish, sud tizimi samaradorligini oshirish bo‘yicha keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda.


O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2025-yil 21-avgust kuni qabul qilingan «Sudlar faoliyatiga sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish orqali odil sudlovga erishish darajasini oshirish hamda sud tizimining moddiy-texnik ta’minotini yaxshilashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi Farmoni ham ushbu ishlarni izchil davomi hisoblanadi.


Mazkur Farmonda iqtisodiy sudlar tizimida ham tashkiliy-tuzilmaviy o‘zgarishlarni amalga oshirish belgilangan.


Jumladan, 2026-yil 1-yanvardan boshlab iqtisodiy sudlarni maqbullashtirish orqali tumanlararo, tuman, shahar iqtisodiy sudlari tugatilib, ularning negizida Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar markazlari va Toshkent shahrida tumanlararo iqtisodiy sudlar faoliyatini yo‘lga qo‘yish belgilangan.


Bugungi kunda Respublikamizda 68 ta tumanlararo, tuman shahar iqtisodiy sudlari faoliyat olib bormoqda.


Tan olib aytish joizki, hatto bir viloyatning o‘zidagi tumanlararo iqtisodiy sudlarida ham ayni bir toifadagi bir xil nizolar bo‘yicha turli xil sud amaliyotlari uchramoqda. Bu esa fuqarolar va tadbikorlik sub’ektlarining odil sudlovga bo‘lgan ishonchiga salbiy ta’sir ko‘rsatib kelmoqda.


Mazkur Farmon bilan iqtisodiy sudlar tuzilmasini optimallashtirish orqali Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar markazlari va Toshkent shahrida 14 ta tumanlararo iqtisodiy sudlar tashkil etilish nazarda tutilgan.


Bundan ko‘zlangan maqsad iqtisodiy sudlar tuzilmasini optimallashtirish orqali ularning faoliyati samaradorligini oshirish, sud resurslaridan samarali foydalanish va yagona sud amaliyotini shakllantirish hisoblanadi.


Pirovardida fuqarolar va tadbikorlik sub’ektlarining iqtisodiyot sohasidagi buzilgan yoki nizolashilayotgan huquqlarini yoxud qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini samarali himoya qilish orqali ularning odil sudlovga erishish darajasi yanada oshiraladi.


Jasurbek Abidov,

Uchqo‘rg‘on tumanlararo

iqtisodiy sudi raisi

OILAVIY ZO‘RAVONLIKKA QARSHI KURASH — QONUN VA SUDNING USTUVOR VAZIFASI

Oila – jamiyatning eng muhim poydevori. Unda ma’naviyat, axloq, insonparvarlik va barqarorlik kabi qadriyatlar shakllanadi. Biroq ayrim hollarda oila muhitida salbiy holatlar kuzatilib, zo‘ravonlikka asoslangan munosabatlar paydo bo‘ladi. Bu esa nafaqat jabrlanuvchilarning sog‘lig‘i va hayotiga, balki jamiyatning barqarorligiga ham tahdid soladi. Shu bois oilaviy zo‘ravonlikka qarshi kurash davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishi sifatida belgilangan va sudlar zimmasiga muhim vazifalar yuklangan.


Milliy qonunchilikdagi huquqiy asoslar


So‘nggi yillarda mamlakatimizda oilaviy zo‘ravonlikka qarshi qonunchilik bazasi sezilarli darajada takomillashtirildi:

  • “Xotin-qizlarni zo‘ravonlikdan himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonun (2019 yil) — oilaviy zo‘ravonlikning jismoniy, ruhiy, iqtisodiy va jinsiy turlarini aniq belgilab berdi. Himoya orderi instituti joriy qilindi.

  • “Ayollar va erkaklar uchun teng huquq va imkoniyatlar kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonun (2019 yil) — diskriminatsiyaning oldini olish va teng huquqli munosabatlarni ta’minlashga qaratilgan.

  • Ma’muriy va jinoiy javobgarlik — Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeks va Jinoyat kodeksiga kiritilgan o‘zgartishlar asosida oilaviy zo‘ravonlik holatlari alohida javobgarlik asosida ko‘rib chiqiladi.

Bu qonunchilik islohotlari sudlarga zo‘ravonlik holatlarini huquqiy jihatdan xolis baholash, jabrlanuvchilar huquqlarini ishonchli himoya qilish imkonini berdi.


Sud amaliyotida dolzarb masalalar


Sudlarda oilaviy zo‘ravonlik bilan bog‘liq ishlar ko‘rib chiqilayotganda qator muammolarga e’tibor qaratilmoqda:

  • ayrim hollarda jabrlanuvchilarning o‘z huquqlarini bilmasligi yoki yordam so‘rashdan cho‘chishi;

  • mahalliy darajada “oilaviy nizo” sifatida baholash holatlari;

  • huquqni muhofaza qiluvchi organlar xodimlarining yetarli tayyorgarlikka ega emasligi.

Yaqinda jamoatchilik e’tiboriga tushgan voqea — kelinning molxonada majburiy saqlangani holati — oilaviy zo‘ravonlikning qanchalik og‘ir oqibatlarga olib kelishi mumkinligini yaqqol ko‘rsatdi. Bu kabi ishlar sud amaliyotida nafaqat jinoyat tarkibini baholashni, balki inson qadri va huquqlarining oliy qiymat ekanini ta’minlashni talab etadi.


Xalqaro tajriba


Jahon amaliyotida oilaviy zo‘ravonlikka qarshi kurashning samarali mexanizmlari qo‘llanilmoqda:

  • Turkiya — 6284-sonli Qonun asosida zo‘ravonlikka qarshi tezkor himoya choralari joriy etilgan.

  • Skandinaviya mamlakatlari — gender tengligi va huquqiy ongni oshirish orqali profilaktikaga katta e’tibor qaratilgan.

  • Yevropa Kengashining Istanbul Konvensiyasi — oilaviy zo‘ravonlikka qarshi kompleks yondashuvni nazarda tutadi.

O‘zbekiston bu tajribalardan kelib chiqib, milliy qonunchilik va sud amaliyotini yanada takomillashtirish yo‘nalishida ish olib bormoqda.


Sudning ustuvor vazifalari


Sud amaliyotida oilaviy zo‘ravonlik bilan bog‘liq ishlar bo‘yicha quyidagi ustuvor vazifalar belgilanadi:

  1. Jabrlanuvchilarni huquqiy va ijtimoiy himoya qilishni ta’minlash.

  2. Zo‘ravonlarga nisbatan jazo muqarrarligini kafolatlash.

  3. Qonunchilikda belgilangan himoya mexanizmlarini izchil qo‘llash (himoya orderi, boshpana, huquqiy yordam).

  4. Profilaktik ta’sirga ega qarorlar qabul qilish, jamiyatda murosasizlik tamoyilini mustahkamlash.

Xulosa


Oilaviy zo‘ravonlik shaxsiy masala emas, balki jamiyat xavfsizligi va barqarorligiga daxldor umumiy muammodir. Qonun va sudning ustuvor vazifasi — har bir shaxsning huquq va erkinliklarini himoya qilish, zo‘ravonlikka yo‘l qo‘ymaslikdir. Sud amaliyotida qabul qilinadigan qarorlar orqali nafaqat adolat ta’minlanadi, balki jamiyatda huquqiy ong va ishonch mustahkamlanadi.

Shuhrat Sheraliyev

Namangan tumanlararo

iqtisodiy sudining sudyasi


VATAN UCHUN, MILLAT UCHUN, XALQ UCHUN!

O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi tomonidan davlatimiz mustaqilligining 34 yilligiga bag‘ishlangan bayram tadbiri o‘tkazildi.

Videokonferensaloqa tarzida barcha viloyatlarga ulangan tadbirda Oliy sud raisi B. Islomov, Sudyalar oliy kengashi raisi X. Yodgorov va Sudyalar assotsiatsiyasi raisi U. Mingboyev barchani eng ulug‘, eng aziz bayram bilan muborakbod etib, “Vatan uchun, millat uchun, xalq uchun” degan ezgu g‘oya asosida sud-huquq tizimida ham amalga oshirilayotgan islohotlarga to‘xtaldilar.

Bu borada albatta, davlatimiz rahbari tomonidan joriy yilning 21-avgust kuni imzolangan “Sudlar faoliyatiga sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish orqali odil sudlovga erishish darajasini oshirish hamda sud tizimining moddiy-texnik ta’minotini yaxshilashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” hamda “Odil sudlov sohasida yuqori malakali kadrlar tayyorlash tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmonlar sud-huquq islohotlarining izchil davomi sifatida sudlar uchun tarixiy hujjat bo‘lganligi mamnuniyat bilan e’tirof etildi.

Bayram tabirida bir guruh sud faxriylari, sudyalar va tizim xodimlariga Oliy sud raisining Farmoyishi bilan ta’sis etilgan “Benuqson xizmati uchun” ko‘krak nishonlari, faxriy yorliq va qimmatbaho sovg‘alar topshirildi. Namangan viloyatidan bunday e’tirofga viloyat sudining malaka hay’ati kotibi Mansurjon Darmonov loyiq ko‘rilib, unga Oliy sudning esdalik qo‘l soati topshirildi. 

Shundan so‘ng, Namangan viloyati sudi raisining O‘zbekiston Respublikasi Davlat mustaqilligining 34 yilligi munosabati bilan bir guruh sudyalar va sud tizimi xodimlarini rag‘batlantirish to‘g‘risidagi buyrug‘i o‘qib eshittirildi. Unga ko‘ra odil sudlov faoliyatini amalga oshirishga qo‘shayotgan munosib hissasi, fuqarolarning sud idoralariga bo‘lgan ishonchini mustahkamlash yo‘lidagi samarali faoliyati uchun bir qator sudyalar, tizim xodimlari viloyat sudi raisining faxriy yorlig‘i va tashakkurnomasi, shuningdek, esdalik qo‘l soati bilan taqdirlandilar. Mukofotlarni Namangan viloyati sudi raisi o‘z egalariga topshirib, ularni bayram bilan qutladi.

Tadbirda shuningdek, navbatdagi mansab darajalari berilgan sud xodimlari e’lon qilinib, muborakbod etildi.

AMALIY SEMINAR

Namangan viloyati ma’muriy sudida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2025-yil 30-yanvardagi “Fuqarolar va tadbirkorlik sub’ektlarining huquqlarini sud orqali himoya qilishning zamonaviy mexanizmlarini joriy etish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Qaroriga asosan ma’muriy sudlar faoliyati takomillashtirilishi munosabati bilan joriy etilayotgan yangi institutlar, ularni amaliyotda qo‘llashga doir amaliy seminar bo‘lib o‘tdi.

Sudyalar oliy kengashi, Oliy sud va Sudyalar oliy maktabi hamkorligida tashkil etilgan tadbirda videokonferensaloqa tarzida barcha hududlardan ma’muriy sud sudyalari, adliya, prokuratura,  ichki ishlar, soliq va bojxona organlari vakillari, mahalliy hokimiyat, davlat idoralari mutasaddilari ishtirok etdilar.

Amaliy seminarda Prezident qarorining mazmun-mohiyati haqida so‘z yuritilib, mazkur hujjatga ko‘ra ma’muriy sud ishlarini yuritish tartibiga kiritilayotgan yangi institutlar, ularni amaliyotda qo‘llash bo‘yicha batafsil ma’lumotlar berildi.

Tadbir ishtirokchilarning qonunchilik yuzasidan bildirgan taklif va mulohazalari, mavzuga doir muhim savollari bilan yanada qizg‘in o‘tdi. 

OCHIQ ESHIKLAR KUNI

Namangan viloyati sudida sud xodimlarining ota-onalari bilan uchrashuv-muloqot hamda “Ochiq eshiklar kuni” o‘tkazildi.

Uchrashuvda dastlab viloyat sudi raisining o‘rinbosari tomonidan sud-huquq sohasidagi islohotlar haqida so‘z yuritilib, keyingi yillarda sudlarning chinakam mustaqilligini ta’minlash, korrupsion omillarni bartaraf etish bo‘yicha qator hujjatlar qabul qilingani, ayniqsa, tizim xodimlarining moddiy ta’minotini jiddiy yaxshilashga alohida e’tibor qaratilayotgani ta’kidlab o‘tildi. Bugun har bir sudya va sud xodimi ana shu e’tibordan kelib chiqib o‘z ishiga vijdonan yondoshishi kerakligi, buning uchun esa eng avvalo korrupsion holatlarga yo‘l qo‘ymasligi, fidoyilik va vatanparvarlikda hammaga namuna bo‘lishi lozimligi aytildi.

Bu borada oila a’zolarining o‘rni katta ekanligi, har bir ota-ona farzandining yurish-turishi, ish faoliyatini nazorat qilib borishi, uning muammolari bilan qiziqishi, kimlar bilan yaqin munosabatda bo‘layotganidan xabardor bo‘lishi lozimligi ta’kidlandi.

Muloqotda ota-onalar so‘zga chiqib, kasbga sadoqat, halol-poklik to‘g‘risida o‘z fikr-mulohazalarini bildirdilar.

Shundan so‘ng, ishtirokchilar sud zallari, sudya va xodimlarning xizmat xonalarida bo‘lib, farzandlari qanday sharoitlarda faoliyat olib borayotganligi bilan yaqindan tanishdilar.      

YARIM YILLIK FAOLIYAT YAKUNLARI

Namangan viloyati sudida yarim yillik faoliyat yakunlariga bag‘ishlangan yig‘ilish bo‘lib o‘tdi. Unda viloyat sudining jinoyat, fuqarolik, iqtisodiy sudlov hay’ati, tumanlararo, tuman-shahar sudlari sudyalari ishtirok etdilar.

Namangan viloyati sudi raisi Alisher Usmanov raislik qilgan yig‘ilishda viloyat sudining jinoyat, fuqarolik, iqtisodiy sudlov hay’ati, tumanlararo, tuman-shahar sudlarining 2025 yilning birinchi yarmida odil sudlovni amalga oshirish borasidagi faoliyati tanqidiy tahlil qilindi. Xususan, viloyat sudi raisi hamda o‘rinbosarlar tomonidan joriy yilning o‘tgan 6 oyi davomida ko‘rilgan jinoyat, fuqarolik, iqtisodiy ishlar tahlili, jismoniy va yuridik shaxslardan kelib tushgan murojaatlar holati, ijro va mehnat intizomi hamda huquqiy targ‘ibot ishlari keng muhokama qilinib, bu borada yo‘l qo‘yilgan kamchiliklar tanqid ostiga olindi. Ularni bartaraf etish bo‘yicha mutasaddilarga tegishli ko‘rsatma va topshiriqlar berilib, kelgusida amalga oshirilishi lozim bo‘lgan muhim vazifalar belgilab olindi.

Skip to content